Правы лес

 

Мой бацька, Сямён Сцяпанавіч, калі я, яшчэ дзетка-малалетка, прасіў яго расказаць, як было ў вайну, адказваў:

 

– А што гаварыць? Мы набрыдзь перамаглі, зямельку сваю ачысцілі ад яе … Вось і ўсё.

 

– Ты быў паранены. Дзе, як гэта было? – не задавольваўся я пачутым.

 

– Было, як і бывае на вайне… – уздыхаў тата.

 

…Мне ішоў шосты год. Набліжалася дата дзясятай гадавіны вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. У канцы чэрвеня ля нашай, з бярвёнаў-круглякоў пабудаванай яшчэ маім прадзедам, хаткі спынілася брычка. З яе сышлі двое.

 

– Сеня!.. Сеня!.. – паклікала тату мама. Ён, пакуль стаяла паўдзённая спёка, прылягаў на гадзінку якую на ложак. – А хто гэта да нас прыехаў? Аднаго ведаю. Старшыня Жданук. А хто ж другі?

 

– А Марысячка! Дык гэта ж Шупеня!.. – адазваўся тата, зіркнуўшы ў вакно, і, вельмі расхваляваўшыся, кінуўся да дзвярэй. А нечаканы госць, бачу, ужо заходзіць у хату. Тата і ён абдымаюцца. З вачэй у абодвух коцяцца слёзы.

 

– Сенька, ты мой выратавальнік, ты нас ад немінучай смерці ўсцярог…

 

“Во, – думаю, – шанц: пра тату пачуць не ад яго – усё роўна не раскажа нічога, а ад ягонага камандзіра!” І я натапырваю вушы, не спускаю вачэй з Шупені. Далей да мяне далятае:

 

– Мы на новае месца ў валізках, мяхах неслі дакументацыю злучэння… Немагчыма нават уявіць, што было б, дастанься яна ворагу…

 

…Наведаў майго тату Сцяпан Пятровіч і напярэдадні дзесяцігоддзя Вялікай Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне савецкага народа. І я зноў пачуў:

 

 

– Сенька! Я ніколі не забуду: ты мой, ты ўсяго нашага партызанскага злучэння выратавальнік… Ты з кулямётам Дзегцярова скакаў, як заяц, імгненна мяняючы пазіцыі. А яшчэ і пару гранат шпурлянуў і ўсё ж дабіў засаду…”

 

…На дварэ была сярэдзіна ліпеня 1975 года. На 9 Мая па ўсёй вялікай краіне адгрымелі ваенныя парады і салюты Вялікай Перамозе. А 3 ліпеня ўжо наша Беларусь славіла вызваліцеляў рэспублікі ад карычневай чумы. У мяне былі канікулы. Да верасня патрэбна было перачытаць нямала вучэбнай, навуковай, мастацкай літаратуры.

 

– Марыся, Антося ад кніг не адрывай. Самі ўсё паробім. Ён жа ў такой высокай школе вучыцца! Туды не кожнага бяруць. Няхай чытае, каб не быў апошнім, – падслухаў я незнарок татава “табу” маме. Было гэта напачатку тыдня. А надышла пятніца, тату, прыкмячаю, карціць нешта сказаць мне. Раблю выгляд, што мне ўжо хопіць чытаць. І чую:

 

– Антоська! Сонік у лясніцтве дроў купіў. Сабе і нам. На заўтра і паслязаўтра трактар выпісаў у калгасе, хочам прывезці іх. Ты зможаш нам памагчы?

 

– З задавальненнем, – кажу.

 

– Але дровы аж на тым баку Нёмана. Будзем паромам пераязджаць, – удакладняе тата.

 

– Цудоўна! – адказваю. – Пабуду заадно і там, дзе калісьці рыбачыў…

 

 

І мне раптам успомнілася…

 

…Я, васьмікласнік ужо, сяджу на беразе любай ракі з вудай. Прыбег сюды яшчэ шаранька, адмераўшы нагамі чатыры кіламетры дарогі. А пакуль рыбка на прыманку не клюнула, у галаве тусую і тусую словы, каб свае пачуцці, захапленне ўсім тым, што тут, у мясціне, называемай людзьмі Перакопам, вачамі мілую, душою адчуваю, ды зарыфмаваць. У блакноціку бясконца крэслю, строфы перапісваю наноў. Нарэшце ад радасці ледзь не ўскрыкваю: “Ёсць!..” І не толькі ў думках, але і ўголас зноў і зноў паўтараю: “Бераг Нёмана ўзнёсся высока // над сярэбраным люстрам ракі, // у якім паміж лісцяў асокі – // я і высі бязмежнай блакіт. // І, здаецца, што неба другое // разам з Нёмнам плыве ўдалячынь… // Вербы шэпчуцца па-над вадою // пра далёкія чубкі ялін… // Заміраю, стаіўшы дыханне, // прагна слухаю музыку хваль, // спее ў промнях агністага рання // зорка ночы, нібыта міндаль…// Раптам песняю звонкай дзявочай // калыхнуўся над Нёмнам спакой – // аднакласніца берагам крочыць, // сонца ў вёдры злавіўшы з вадой…”

 

 

…”Ехаць да парома трактарам будзем не болей за паўгадзіны, пераправа зойме мінут дзесяць, а там да штабеляў кругляка – рукой падаць”, – падлічваю час язды і кіламетраж дарогі. “Не болей як гадзіна. І вёрст дзесяць”, – адзначаю сабе.

 

І вось ужо ў кузаў прычэпа бярвенні нібыта самі ўлятаюць. Я падымаю за камель, брат за верх, тата падштурхвае за сярэдзіну. І паціхеньку-памаленьку наш транспарт напаўняецца з верхам. Неўзабаве ён ужо “лягае” на зваротны шлях. Я сяджу на дровах высока і бачу далёка. Пільнуюся толькі, каб нізка звісаючымі галінамі прыдарожных дрэў мяне незнарок не змяло на дарогу.

 

Другі дзень дастаўкі дамоў дроў нам быў ужо проста дзіцячым ранішнікам. Працавалі без лішніх слоў. У асноўным удвух з братам. Тату шкадавалі. У вайну ён быў паранены. І яму ўсё-такі ўжо паўсотні пяць, а мы – у самай што ні ёсць маладой, рызыкоўнай сіле.

 

І вось ужо пагрузілі ўсё, што было наша. Складку бярвёнаў надзейна замацавалі, я – зноў наверсе. Едзем, едзем … І раптам трактар з’язджае на шырокую абочыну, спыняецца, замаўкае матор. Тата і брат пакідаюць кабіну, ідуць да мяне.

 

– Злазь на прычапное. За ланцуг трымайся. А тут ужо саскочыш на землю, – інструкціруе мяне тата. Я ўсё так і зрабіў. – Я надумаўся паказаць вам правы лес, – прадоўжыў тата.

 

– Які-які? – перапытваю. Тата тлумачыць:

 

– Правы! Гэта значыць праведны, боскі…

 

Заінтрыгаваныя, ідзём за татам. Ён нарэшце спыняецца і прыгадвае мне:

 

– Малым ты не раз прасіў, каб расказаў, як у вайну было. Дык вось, менавіта тут, дзе зараз стаім, нас шалёным агнём сустрэла засада.

 

– Нас – гэта каго? – пытае Сонік. Ён на шэсць гадоў старэйшы за мяне, татаў сын ад першай жонкі. Ягоная мама трагічна загінула ў восень сорак чацвёртага – ад выбуху гранаты, кінутай у дом суседам. Соніку тата тлумачыць:

 

– Шупеню, начальніка штаба і двух ягоных памочнікаў. І мяне – іхняга ахоўніка.

 

– А якога ражна вы тут апынуліся? – дазваляе сабе так выказацца брат.

 

– Разведка данесла, што акупанты збіраюць сілы ў кулак, каб разбіць наша партызанскае злучэнне. Таму брыгадам, атрадам было загадана камандаваннем тэрмінова перабазіравацца ў запасны лагер.

 

– Сцяпан Пятровіч Шупеня, калі прыязджаў да цябе ў сярэдзіне пяцідзясятых, узгадваў, што ты, як заяц, скакаў, мяняючы пазіцыі…

 

– Ён і штабісты нават падняць галоў не маглі – з таго вунь альхоўніка па месцы, дзе яны заляглі, смалілі бандзюганы бесперапынна. Чалавек дзесяць было іх у засадзе. Я кароткімі чэргамі біў. Падаўляў агнявыя кропкі надзейна. А з кожным выстралам у дыску кулямёта патронаў – усё менш і менш. Вырашаю прымяніць гранаты. І з прыдатнага месца са стойкі з калена, колькі сілы хапіла, фугануў у хмызняк адну, другую… Пасля скалынуўшых, здавалася, увесь лес выбухаў усталявалася цішыня. Пераканаўшыся, што небяспека мінавала, я даў Шупеню знак падымацца. З гэтага месца мы, як ласі, рванулі. Прыпыніліся, каб крыху адсапсціся, за метраў пяцьсот. Сцяпан Пятровіч абняў мяне і ўрачыста прамовіў: “Аб’яўляю падзяку!” Прыемна, радасна было. Па ўсёй логіцы вайны мы павінны былі загінуць, а засталіся жыць. Я ў думках дзякаваў лёсу, і – лесу таксама. І ён нас ратаваў. Засланяў ад варожых куль, падказваў мне выгадныя пазіцыі. Вось і назваў тады я яго правым…

 

– А паранены не тут быў? – пытае ў таты Сонік.

 

– Не. Вясной сорак чацвёртага. Прарывалі блакаду…

 

…Вярталіся мы да “лесавоза” моўчкі. Я зноў усчарапкаўся на бярвёны. “Ездзіць мне высока і бачыць далёка – не інакш, як на добры жыццёвы лёс, – з’іранізаваў у думках з сябе. – Ды сёння, у адрозненне ад учора, перад маімі вачыма будуць праплываць не толькі родныя і мілыя сэрцу краявіды, але і той ярасны бой таты з варожай засадай, які ён выйграў у адзіночку адвагай і ўменнем, кемлівасцю ў свае ўсяго дваццаць тры гады. І з гэтага дня мне заўсёды будзе помніцца правы – праведны, боскі – ягоны лес…”

 

Тата пайшоў з жыцця раптоўна, маючы ўсяго семдзесят два гады. Але не верыцца, што ён памёр. Яго проста няма побач. Ён і зараз, пэўна, у правым лесе. Камандзір Шчучынскага партызанскага злучэння яго абнімае, прыгаворваючы: “Сенька, ты мой, ты наш выратоўца”, і слёзы ў вачах абодвух…

 

Антон ПІЛІПЧЫК, ураджэнец в. Сухары, былы супрацоўнік “Савецкай вёскі” (1967 – 1970 і 1973 гг..).
Фота носяць ілюстрацыйны характар.