“Калядны кісель запіваю гарбаткай”
Вядучы метадыст раённага цэнтра культуры і народнай творчасці Г.Э. Петушок даўно цікавіцца сакрэтамі народнай кухні, аўтэнтычнымі традыцыямі і абрадамі. Нядаўна яна пабывала ў Васілішках у выдатнай гаспадынькі, краязнаўцы і захавальніцы “мясцовых жамчужын” Яніны Антонаўны Сяргей, якая расказала і паказала, як тут расчыняюць калядны аўсяны кісель, як вараць яго і ўжываюць. Сама ж Галіна Эдуардаўна з прынёманскай вёскі Валянчыцы, дзе крыху іншыя традыцыі. Калісь дзядуля Валяр’ян перадаў ёй адмысловы сямейны рэцэпт каляднага квасу. Самы час пазнаёміць нашых чытачоў з гастранамічнымі нюансамі ў розных куточках Шчучыншчыны.
– Перад пачаткам Новага года – адміраннем усяго старога і стартам новага – нашы продкі ўстрымліваліся ў ежы, а ў апошні дзень посту ладзілася першая Куцця са знакавымі стравамі на стале, -- нагадвае Галіна Эдуардаўна. – У саганку ў печы варылі ячныя крупы, малолі мак аж да белага “малака” (макотру тады мела кожная гаспадыня!), у змолатае дабаўлялі крыху цукру і аздоблівалі груцу. Гэта страва называлася куцця.
Астатні мак разводзілі халоднай кіпячонай вадой і кідалі туды галушкі. У нас у Валянчыцах іх называюць сліжыкі, а, да прыкладу, у Каменцы і Залеснай яны могуць замяняцца на ламанцы. Там прэснае цеста раскатваюць кругам, выпякаюць у печы на адкрытым агні, а потым “ламаюць”.
– А яшчэ што смачненькае ставілі на стол?
– Калі на Куццю не выпадала серада або пятніца, падавалі рыбу: у нашай мясцовасці кабеты надзвычай смачна тушаць карасёў. А які стол без капусткі, салёных агурочкаў, мочаных яблык?
Асаблівы сказ – пра квас або квасок. Гатуюць яго па-рознаму. У некаторых вёсках ён больш нагадвае суп з сухіх грыбоў з дабаўленнем морквы, бульбачкі і расолу ад квашанай капусты. Зразумела, такую страву падаюць у талерках.
А вось мой дзядуля Валяр’ян Васільевіч Чайка вучыў мяне варыць калядны квас як напой. Падавалі яго ў збанку, налівалі ў кубкі. Пры гатоўцы за аснову таксама бярэцца адвар з сухіх грыбоў, ды толькі туды да ўсяго дабаўляюцца сухафрукты – яблыкі, грушы, слівы, а потым яшчэ цыбульку, лаўровы ліст, цукар, соль і крыху воцату. Пітво атрымліваецца вельмі насычанае, ядранае, з нейкай неверагоднай энергетыкай. Паспрабуйце і ацэніце самі!
Дарэчы, у многіх народных рэцэптах у любую страву, нават дэсертную, дадаецца хоць дробка солі. Здаецца, навошта? Яна ж увогуле неадчувальная! Аднак нашы продкі лічылі, што з тым самым калівам солькі ў ежу трапляе … часцінка душы.
– А што тычыцца аўсянага кісялю па-васілішкаўску?
– О, гэта ў Яніны Антонаўны Сяргей таксама цэлы рытуал. Спачатку кілаграм аўсянкі яна залівае 3-мя літрамі вады, ставіць на печ, накрываючы тканінай, каб “дыхала”. Праз два дні, калі месіва закісла, яго пара адціскаць. Аджаты “жмых” у гэтай мясцовасці называюць … ногі. Тыя “ногі” яшчэ раз прамываюць 2-мя літрамі цёплай вады і адпраўляюць на корм курам. А ўсю атрыманую вадкасць, скрупулёзна памешваючы, вараць ад 30 да 45 хвілін. Пры гэтым важна падсаліць кісель, які за час варкі тры разы мяняе свой стан: спачатку робіцца густым, потым – радзее і збіраецца ў камячкі, але ад інтэнсіўнага памешвання нарэшце зноў аднародна гусцее. Калі напрыканцы драўлянай лыжкай зачэрпнуць і капнуць кропельку, а яна не расцякаецца – значыць, страва гатова.
Белы кісель на святочным стале таксама займаў пачэснае месца. Яго елі з макавым адварам, запівалі малаком, а асабіста мне падабаецца запіваць гарбаткай. Пасля посту аўсяны кісель нават … смажылі са скваркамі і цыбуляй. Атрымлівалася каларыйная і вельмі арыгінальная страва.
Калі ў гаспадыні кісель з цягам часу патрэскаўся, значыць, пераварыла, а калі вадой абег – недаварыла! Але найчасцей у нашых жанчынак кісель атрымліваўся ідэальным. Нездарма яго так цэняць прыхільнікі здаровага харчавання.
– Здаецца, страва простая, а вунь якіх высілкаў патрабуе…
-- Як бы цяжка не прыходзілася, але нельга адмаўляцца ад народнай спадчыны, не павінны людзі губляць традыцыі, забываць свае карані і тыя рытуалы, якімі так даражылі нашы мамы, бабулі… Сёння ўжо мы павінны працягваць усё гэта і вучыць сваіх дзяцей, каб не абрывалася повязь пакаленняў.
Гутарыла Таццяна СТУПАКЕВІЧ.
Фота аўтара.