Барташы: погляд у мінулае. Пра каштоўную спадчыну, брыльянтавае вяселле і вершы без запінкі

Як аказалася, гісторыя вёскі Барташы Шчучынскага сельсавета, куды мы накіраваліся са старшынёй Шчучынскага сельвыканкама Станіславам Возным, ой якая багатая. Праз многія выпрабаванні ў розныя часы прыйшлося прайсці яе жыхарам. І, магчыма, усе тыя важныя падзеі, якія адбываліся ў яе лёсе, так і канулі б у лету, каб не яе неабыякавыя жыхары, якія прыклалі шмат намаганняў, каб па крупінках сабраць летапіс Барташоў. Адзін з іх – Іосіф Антановіч, якога, на жаль, ужо няма на гэтым свеце, але ўсе тыя факты, што яму ўдалося ў свой час знайсці, ён перадаў сваім дочкам, якія часта бываюць на бацькоўскай сядзібе і даглядаюць родны дом.

Каштоўная спадчына

– Наш тата ўсё сваё жыццё працаваў настаўнікам у Барташоўскай школе, выкладаў нямецкую мову, – расказвае дачка Іосіфа Іванавіча Ірына Паўлава, якая жыве ў Шчучыне. – Ён заўсёды цікавіўся гісторыяй сваёй малой радзімы, таму стараўся даведацца пра яе як мага больш: запісваў успаміны аднавяскоўцаў, у тым ліку і свайго бацькі Яна Антановіча, лёс якога быў вельмі няпросты, як і той час, у які яму давялося жыць. Заўсёды скрупулёзна вывучаў усе дакументы, якія трапілі ў яго поле зроку. Так і пісалася гісторыя Барташоў – старонка за старонкай.

Вядома, напрыклад, што падчас вайны са шведамі нашы Барташы і касцёл, які стаяў на могілках, былі цалкам спалены. Сведчаць пра гэта два званы: адзін, вялікі, людзі закапалі падчас Першай сусветнай вайны ў пясках за вёскай, а другі знаходзіўся на званіцы каля могілак. Калі прыйшлі немцы, яго схавалі ў грабніцы, дзе ён і захоўваецца да гэтага часу.

Цікава, што пасля адмены прыгоннага права ў нашай вёсцы пражывала 11 заможных гаспадароў, якім было выдзелена па 24 гектары зямлі. Як расказваў наш дзед, паўстанне 60-х гадоў ХІХ стагоддзя ахапіла і нашы Барташы. У той час дзейнічала ў вёсцы карчма. Аднойчы паўстанцы зайшлі туды перакусіць. Каб не быць арыштаванымі, ім прыйшлося схавацца ў “піўніцах”. Па расказах старажылаў, былі тады ў Барташах піўныя магазіны з вялікімі падваламі, рэшткі якіх нават сёння можна яшчэ знайсці.

Падчас Першай сусветнай вайны акурат у раёне Барташоў два тыдні знаходзіўся фронт. Уся вёска была спаленая. А затым пачалася эпідэмія халеры. Гэта хвароба літаральна за тыдзень забрала жыцці нашых прапрадзеда і прапрабабкі.

З першых жа дзён савецкай улады ў Барташах была адкрыта школа: спачатку пачатковая, затым сямігодка, а з цягам часу і сярэдняя.

Акупацыя ў гады Вялікай Айчыннай пачалася на чацвёрты дзень вайны. Вяскоўцы вымушаны былі працаваць на немцаў, нарыхтоўвалі ім драўніну. Фашысты пад прымусам вывозілі нашых людзей у Германію. І ў саракавыя ваенныя гады ў раёне Барташоў пралягаў фронт.

Тата вельмі любіў сваю малую радзіму, таму хацеў, каб і яго нашчадкі ведалі гісторыю роднай вёскі. Няхай гэтыя звесткі дзесьці сабраны не цалкам, але асобныя важныя моманты ўсё ж не адыдуць у небыццё.

У згодзе – да брыльянтавага вяселля

Адна са старэйшых жыхарак вёскі Барташы Люцыя Сцяпанаўна Сяргей нарадзілася напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны – ў 1939 годзе.

– У той час і вёска вялікай была, і хутароў многа стаяла, – расказвае Люцыя Сцяпанаўна. – У маіх бацькоў было восем дзяцей: шэсць дзяўчат і два хлопцы. Скончыла я толькі шэсць класаў Барташоўскай школы, а з 15 гадоў мы з дзяўчатамі-аднагодкамі ўжо да жняяркі хадзілі. За ўсё жыццё ў мясцовай гаспадарцы і ў паляводстве працавала, і на ферме, і свінаркаю, і даяркаю. І хоць цяжка пасля вайны жыць было, маладосць сваю да гэтай пары ўспамінаю. Тады ў кожнай хаце не менш чым па пяць дзяўчат жылі. Як збяромся на танцы – вось весяло! Танцавалі толькі босымі: туфлі шанавалі, каб не парваць. А то як закруціць полька-амбэрка, у момант без абутку застанешся. А музыканты вясковыя ой як гралі!
Вяселле з мясцовым хлопцам Станіславам акурат на Каляды спраўлялі.

– Сёлета ўжо 60 гадкоў будзе, як мы разам жывём, – гаворыць Люцыя Сцяпанаўна. – Двух сыноў выгадавалі, унука і ўнучку маем і дзвюх праўнучак. Трэці гадок ужо ідзе, як аднаго сына не стала – страшнае гора мы перажылі. Муж таксама ўсё жыццё ў гаспадарцы працаваў – шафёрам, трактарыстам, камбайнерам. Нічога не скажу, добра жылі. Мой Станіслаў – чалавек працавіты. Дом свой самі пабудавалі. Гаспадарку трымалі не малую, па дзве кароўкі заўсёды было. Цяпер ужо і гады, і здароўе не тыя. Ведаеце, з вышыні свайго ўзросту і сямейнага вопыту дзіўлюся з сённяшняй моладзі. Не цэняць яны сямейныя адносіны, крыху пасварыліся – і разыходзяцца. Трэба ўмець прамаўчаць, дараваць, уступіць адзін аднаму, старацца зберагчы сваю сям’ю. Можна багацей ці бядней жыць, але толькі дружна.

Сядзіба Люцыі Сцяпанаўны і Станіслава Людвікавіча акуратная і дагледжаная. Падтрымліваць парадак дапамагае сын. А гаспадыня вельмі любіць кветкі. Гэта яе захапленне раздзяляе і ўнучка, якая разам з бабуляй упрыгожвае дом.

І ў 90 – вершы без запінкі!

А вось чым здзівіла самая старэйшая жыхарка Барташоў Генавэфа Людвікаўна Герасімчык, якая сёлета адзначыць 93-ці дзень нараджэння, ніколі не здагадаецеся. Бабуля без запінкі прадэкламавала два вершы на польскай мове, якія яна вывучыла яшчэ ў школе! Нават у такім паважаным узросце памяць яе не падводзіць. Таму і вайну яна помніць да гэтай пары. Помніць, як ішлі баі на тэрыторыі паміж Зарэччам і Барташамі, як вяскоўцы хавалі ад фашыстаў сваю жывёлу ў лесе, як мама даіла карову, а малако аддавала партызанам, як для іх жа ткала прасціны, як пяклі хлеб…

 Генавэфа Людвікаўна нарадзілася ў суседняй з Барташамі Пятрэлеўшчыне. Сям’я таксама была мнагадзетная – паднімаць і выводзіць у людзі бацькам трэба было шасцярых дзяцей. У Пятрэлеўшчыне і два класы школы скончыла, а потым вучыцца сястра дапамагала. Толькі цяпер ужо няма на карце той вёскі.

– Замуж за барташоўскага хлопца пайшла, – расказвае Генавэфа Людвікаўна. – Яго бацькі  свайго роду першаадкрывальнікамі былі: самымі першымі пасяліліся ў новым канцы вёскі. За імі і ншыя там будавацца пачалі.

Дзве дачкі Генавэфы Людвікаўны далёка свайго шчасця шукаць не сталі: Галіна жыве ў доме насупраць, а Марына – у Васілішках. У бабулі пяць унукаў і чатыры праўнукі.

– Мае бацькі надта добра адзін да аднаго адносіліся, – успамінае Генавэфа Людвікаўна. – Для мяне яны заўсёды былі прыкладам. І мы з мужам добрае жыццё пражылі.
– Мама была адмысловай швачкай, – расказвае Галіна. – Атрымала некалькі ўрокаў па шыцці ў жанчыны ў Шчучыне і стала сапраўдным майстрам. Нават кажухі сама шыла. Некаторы час працавала ў мясцовай арцелі.

…Вось з такой гісторыяй вёскі Барташы і лёсамі яе жыхароў нам пашчасціла пазнаёміцца. Цікавыя факты захаваліся дзякуючы неабыякавым людзям. Цяпер пісаць гісторыю сваёй вёскі павінна новае пакаленне.

Ганна РУДСКАЯ.
Фота аўтара і Наталлі КАХНОВІЧ.